TÜREV ARAÇALR
Türev Araçlar
Türev araçlar, getirisi başka bir kıymetin getirisine bağlanmış olan yani başka bir kıymetin getirisinden türetilmiş finansal araçlardır.
Türev araçlar piyasada oluşan kur, faiz oranı, fiyat riskleri nedeniyle ortaya çıkmıştır. Bu risklerin alevlenerek ortaya çıktığı dönem ise 1970’li yıllardır. İkinci dünya savaşı sonrasında savaşın yıkıcı etkisini azaltmak amacıyla 44 ülkenin katılımıyla oluşturulan Bretton-Woods Sistemi ile Amerikan Dolarının değeri altına bağlanmıştı. 1972 yılında bu sistemin bozulmasıyla beraber finans dünyasında önemli dalgalanmalar görülmüştür.
Türev araçlar piyasada oluşan kur, faiz oranı, fiyat riskleri nedeniyle ortaya çıkmıştır. Bu risklerin alevlenerek ortaya çıktığı dönem ise 1970’li yıllardır. İkinci dünya savaşı sonrasında savaşın yıkıcı etkisini azaltmak amacıyla 44 ülkenin katılımıyla oluşturulan Bretton-Woods Sistemi ile Amerikan Dolarının değeri altına bağlanmıştı. 1972 yılında bu sistemin bozulmasıyla beraber finans dünyasında önemli dalgalanmalar görülmüştür.
Zamanla sadece riskten korunma amacıyla değil yatırım amaçlı olarakta kullanılmaya başlanmıştır.ilk vadeli işlemler 1848 yılında tarım ürünlerine dayalı olarak yapılmıştır. Tüm dünyada yaygınlaşması ise 1970’li yıllara dayanmaktadır. Organize piyasalarda Futures, Opsiyon ve organize olmamış piyasalarda Forward, Swap, Opsiyon gibi uygulamalar görülmektedir.
Türev piyasaların en önemli fonksiyonu risk yönetiminde etkinliği sağlamak ve geleceğe yönelik olarak fiyat oluşumunu belirlemektir. Gelecekte oluşacak fiyat değişimlerine karşı türev piyasalarda alınacak pozisyonlarla riskten korunabilmektedir. ekonomik dalgalanmaların olduğu dönemlerde piyasa riski artış göstermektedir, bu dalgalanmalarda oluşan riskler, belirsizlikler bu yolla transfer edilebilmektedir.
Bunun yanında fiyatlarla ilgili öngörüler oluşturulabilmekte ve sağlıklı kararlar alınabilmektedir.
Türev piyasalar sayesinde spot piyasaların daha likit olması sağlanmaktadır. spot piyasalardaki kıymetlere ilişkin yatırımcı ilgisi artmakta ve likidite bu sayede artırılmaktadır.
Az bir sermaye ile pozisyonların açılabiliyor olması mümkündür. Yeterli piyasa bilgisine sahip olan ama sermaye sıkıntısı çeken yatırımcılar için uygun bir yatırım yöntemi olarakta görülmektedir.
Bir çok avantajının olması yanında, vadeli piyasalarda işlem gören sözleşmelerin spot piyasalara göre daha karmaşık bir yapısı olduğu unutulmamalıdır. Bundan dolayı daha çok profosyonel yatırımcıların yöneldiği bir piyasa olarak dikkat çekmektedir.
Gelecek sözleşmeleri (futures) ve opsiyon sözleşmeleri (options) olarak iki ana kategoride değerlendirilen bu ürünler genelde gelişmiş ülkelerin finansal piyasalarında kullanılan ürünlerdir. Faiz oranları, döviz kurları, borsa endeksi, hisse senedi, emtia fiyatları baz alınarak geniş bir ürün yelpazesine sahiptir.
Bu piyasalarda alım satımı yapılan yatırım araçlarının türev ürün olarak adlandırılmasının nedeni, söz konusu finansal enstrümanların nakit piyasalarda işlem gören hisse senedi, tahvil gibi temel yatırım araçları kullanılarak oluşturulması, spot piyasadaki ürünlerin dayanak olarak kullanılmasıdır. Değerlerinin, dayandıkları nakit piyasada işlem gören temel yatırım araçlarının değerlerinden türetilmiş olmasıdır. Yani Türev ürünler, değerleri hisse senetleri, tahviller, yabancı para, faiz gibi bazı temel varlıklara bağlı olan finansal ürünlerdir. Türev ürünlerin işlem gördüğü piyasalar türev piyasalar veya vadeli işlem piyasaları olarak adlandırılmaktadır.
NEDENTÜREV
ARAÇLAR ? ? ?
Türev araçların kullanılmasında 3 amaç vardır.
Spekülasyon: Yatırımcılar fiyat hareketlerinden kazanç elde etmek amacıyla risk alarak işlem yaparlar.
Arbitraj: Sözleşmelerin işlem gördüğü piyasalar arsındaki fiyat farklılıklarından yada spot piyasa ile vadeli piyasa arasında görülen fiyat farklılıklarından yararlanılarak kar elde edilmesidir.
Hedging: Riskten korunma amaçlı kullanılması. Amaç riskin transfer edilmesidir. Risk, geleceğe yönelik beklentilerin gerçekleşmeme olasılığıdır. Örneğin spot piyasada pozisyon açmış olan ve fiyat riskine karşı korunmak isteyen yatırımcı, gelecekteki fiyatı sabitlemek için vadeli işlem piyasasında, türev araçları kullanarak riski transfer eder.
Bu amaçlarda yatırımcının karşılaşabileceği risk, beklediği getiriyi elde edememesidir. Bunun nedenleri arasında, türev araç dayanak varlığının fiyatına ilişkin beklentilerin doğru tespit edilememesi ve alınan pozisyonda kullanılan stratejinin doğru seçilememiş olması yatar.
Türev piyasalarda sözleşmeye konu olan varlıklar şunlardır.
Finansal türev sözleşmeleri
Emtia türev sözleşmeleri
Enerjiye dayalı türev sözleşmeleri
Tarımsal ürünlere dayalı türev sözleşmeleri
Canlı hayvan türev sözleşmeleri
Madenlere dayalı türev sözleşmeleri
Türev araçların en önemli özelliği, kullanılan kaldıraç sayesinde spot piyasaya göre düşük miktardaki yatırımlarla büyük pozisyonlar açılabilmesidir. Kaldıracın olması avantaj olarak karşımıza çıkarken, doğru kullanılmadığında büyük kayıplara neden olabilmektedir. Örneğin 1000 TL değerinde bir endeks sözleşmesi için %10 başlangıç teminatı yatırdığınızda endeksin değerinde %10’luk bir düşüş olması halinde bu düşüş, sermayenizin %100’ünü yitirmenize neden olacaktır. Kaldıraç konusunda yeterli bilgi ve tecrübeye sahip olanlar için kullanılan kaldıraçlar avantaj oluştururken, özellikle piyasa hakkında yeterli malumatı olmayan yatırımcılar için büyük tehlike arz etmektedir.
Ali Erkan Tanacıoğlu